Burgerparticipatie, nabeschouwing webinar 19 mei 2021
De essentie van de informatieavond
Indien wij als betrokken burgers daadwerkelijk willen mee bepalen hoe klimaatdoelen lokaal worden omgezet, dan is het essentieel om ons ook inhoudelijk in te brengen en eigenaarschap te nemen.
Op 19 mei organiseerde DAC onder grote belangstelling een online – informatieavond over “Burgerparticipatie en grootschalige energieopwekking”. Daarbij werden twee belangrijke mogelijkheden naar voren geschoven.
- Installatie van een burgerforum om al vroegtijdig medezeggenschap te verwerven als het gaat om de invulling van het vraagstuk grootschalige energieopwekking en energiebesparing.
- Het mogelijk maken van lokaal eigenaarschap en eigendom voor burgers aan projecten voor energieopwekking door de democratische ondernemingsvorm energiecoöperatie.
Download de PowerPoint presentatie van de online informatieavond
Op de die avond gestelde vragen uit de chat wordt onderstaand ingegaan.
Zonder het engagement van burgers om deze thema’s verder te verdiepen en er werk van te maken zullen wij ook toekomstig maar weinig inbreng hebben. Alleen door TEGEN iets te zijn werken wij nog niet aan de antwoord mee: Hoe dan wel? Doe mee en breng je in bij DAC!
Vragen uit de online-chat 19 mei en antwoorden
Over wind- en zonne-energie
Is er al een vergaand plan voor windturbines in de gemeente Alphen en op welke plek?
Op dit moment is alleen de opgave van de gemeente bekend. Deze is onderdeel van de Regionale Energie Strategie (RES) West-Brabant. Verwacht wordt dat de gemeente in het najaar over een handreiking beslist waarin mogelijk ook zoekgebieden voor wind- en zonprojecten worden genoemd. Een keuze is er in ieder geval – zoals voor ons bekend – op dit moment nog niet gemaakt.
Elke gemeente in West-Brabant is toch betrokken geweest bij het ontstaan van de RES?
Ja, dat klopt. Maar of overal een brede discussie heeft plaatsgevonden in de raden over dit onderwerp is niet bekend.
Wordt biogas niet meegenomen in dit overzicht?
Het aandeel biogas is niet voor elke gemeente apart meegenomen. Biogas is in het geheel wel degelijk een energiebron bij de energietransitie.
Waarom wordt er geen zonnepark opgenomen in RES 1.0? Waarom windturbines waar veel tegenstand op is terwijl je ook zonnevelden kunt realiseren?
Zonne-energie is zeker meegenomen voor de periode t/m 2030. Alleen is in de RES-opgave verder geen splitsing gedaan tussen zon op daken en zon op grond. Dus als de 11 GW/h zonne-energie voor Alphen-Chaam allemaal via zon op daken zouden kunnen, is er in theorie geen zonneweide nodig. Dit zijn juist de keuzes die gemaakt moeten worden!
11 GW/h lukt nooit alleen op daken. Wat is de visie op zonneparken?
Deze visie zullen wij pas zien zodra de handreiking van de gemeente klaar is (verwacht in het najaar 2021).
Er zijn initiatieven in Chaam, maar de gemeente heeft de afgelopen jaren nooit duidelijk gemaakt of dit nu wel of niet kan. Ik neem aan dat DAC zich ook bewust is van de congestieproblemen op het net?
De gemeente verwijst tot nu toe altijd naar de aanstaande handreiking. En ja, wij zijn bekend met de congestieproblemen. De (grotere) netwerkverbindingen zijn vaak niet op decentrale energieopwekking uitgelegd. Enexis geeft aan pas over een aantal jaren daarvoor klaar te zijn. Zodra de extra energieopwekking en de energieafname lokaal blijven, zijn de mogelijkheden meestal wel wat groter.
Als u uitgaat van 8 windturbines, voor de 96 GW/h hoe hoog zijn deze dan?
De RES geeft 96 GW/h voor Alphen-Chaam en Baarle-Nassau gezamenlijk voor. Dat zijn omgerekend – afhankelijk van de grootte van de turbines – tussen de 6 en 8 stuks. Dat zou grofweg kunnen betekenen tussen de 150 en 200 meter tip hoogte (hoogste punt). Zie voor nadere uitleg: https://pure-energie.nl/kennisbank/hoe-belangrijk-is-de-hoogte-van-een-windmolen/
De RES geeft een inspanningsverplichting van het opwekken van 48GWh (elk in AC en BN). Dat wordt niet minder, ook al worden beide gemeente energie neutraal. We moeten op gaan wekken.
Op basis van de huidige stand van zaken klopt deze stelling zeker. Echter, de RES’en worden in 2023 alweer geactualiseerd. Het is ook aan ons om alternatieven aan te reiken. Stel dat wij ons verbruik volledig lokaal en groen kunnen opwekken, resp. door energiebesparingen behoorlijk kunnen aanwakkeren, dan zou dat nogal een interessante discussie kunnen worden.
Zijn er gegevens over het energieverbruik binnen onze gemeenten Alphen-Chaam? Dit geeft een beeld over de zelfvoorziening, moeten we energie uit andere regio’s halen of wekken we voor andere gemeenten op.
Wij verbruiken in Alphen-Chaam ca. 954 Terajoule (2019) voor gas, elektra, stadsverwarming en verkeer/vervoer. Voor elektra alleen 172 Tj. Wij wekken in totaal ca. 45 Tj hernieuwbare energie op (2018). Dat is dus rond 5% van ons verbruik. Bij elektra wekken wij 11 Tj zelf op, dat is rond 6% van het verbruik. Bron:
https://klimaatmonitor.databank.nl/dashboard/dashboard/energieverbruik/
Wij zijn dus nog lang niet zelfvoorzienend in groene energie.
Waarom moeten die molens perse op land komen? Waarom worden gemeenten daartoe gedwongen, terwijl er op zee meer plaats is, minder overlast voor mensen geeft, een hoger rendement is?
De mogelijkheden op zee (offshore) worden steeds meer gebruikt. Maar ook daar is de ruimte niet oneindig (zeevaart, natuur, etc.). Door de hogere windkracht zijn de opbrengsten op zee inderdaad hoger. Hier staan wel hogere kosten tegenover. De bewoners van de kuststreken geven inmiddels ook duidelijk aan dat het langzamerhand genoeg is en zij niet voor de rest van het land de grote stroomleverancier willen zijn. Ons eigen aandeel in het verbruik / opwekking te nemen (of vergroten) is dan ook een kwestie van solidariteit tegenover de andere burgers van Nederland.
Is er in andere gemeente ervaring met geplaatste windturbines van vergelijkbare grootte als die gepland voor Alphen-Chaam? Zorgen deze windturbines daadwerkelijk voor verstoringen in de leefomgeving?
Op dit moment zijn er nog geen concrete plannen voor AC. Ja, windturbines in het landschap kun je niet niet zien. CO2 ruiken en zien wij niet, toch hebben wij een probleem met de gevolgen van de te grote hoeveelheden. Wat verstorend of nog net acceptabel is lijkt erg persoonlijk te zijn. In Nederland bestaan er inmiddels regels voor wat wel en wat niet kan. Als windturbines in eigendom van de lokale gemeenschap zijn, kunnen wij veel zelf aansturen en zelf invloed uitoefenen.
Er is een petitie gestart tegen de windturbines. Is er ook een gezamenlijke stem voor burgers die voor komst van windturbines zijn?
Wij van DAC zullen zeker geen “pro-petitie” willen opstarten. Onze voorkeur heeft de dialoog, tussen ons burgers en tussen burgers en overheid. Vandaar ook dat wij het onderwerp burgerforum naar voren gebracht hebben.
Kan buiten wind en zon ook gekeken worden naar groen gas uit de landbouw (gas is niet alleen warmte, maar groen gas is ook energie)?
De RES’en pakken dit zeker mee op. (Rest-) afval gebruiken voor energieopwekking lijkt heel verstandig.
Compensatie plus vergoeding grondeigenaar plus maatschappelijke doelen bedraagt dat € 100.000,- per jaar per windmolen per jaar?
De bedragen zijn indicatief bij een “gemiddelde” situatie / project. Elk project is anders, dus zullen ook de uitkomsten afwijkend zijn. Toch is het zo dat het “verdienmodel” bij windturbines duidelijk beter is dan bij zonneweides. Dit heeft te maken met de in verhouding hogere (meer efficiëntere) energieopbrengst.
Als een coöperatie echt verdiencapaciteit wil opbouwen voor een omgevingsfonds, dan lukt dat eigenlijk alleen met windenergie, zie de windcoöperaties in Zeeland. Met zon ben je jaren bezig om zoiets voor elkaar te krijgen.
Ja, dat klopt. De verdiencapaciteit bij windprojecten is groter.
Ik hoor windmolens relatief makkelijk opruimen, maar de windmolens zijn niet te recyclen. De gebruikte glasvezel composiet kan niet afgebroken worden op dit moment. In 2025 1.3 kiloton aan windmolen afval.
Het volledig recyclen (circulair) van windturbines is nog niet helemaal opgelost. De toren en het fundament zijn geen groot probleem (beton, metaal). De wieken hebben een (licht) houten basisstructuur die versterkt wordt met kunststof lagen. Het is mogelijk deze kunststoffen te separeren en daarvan andere producten te maken (bijv. tegels, producten voor de auto-industrie, etc.). Het is wel recycling. Ook is het vervolgproduct van mindere kwaliteit dan het beginproduct. Dit “downgraden” kan alleen voorkomen worden door reeds bij de bouw van de wieken meer rekening te houden met de (samenstelling) van geoorloofde materialen. Hier is de industrie mee bezig. Het is een fabel dat de wieken zomaar allemaal in de verbrandingsoven terecht moeten komen.
Wat kost een windmolen in Limburg?
De kosten zijn afhankelijk van de grootte en soort van de windturbine. Indicatief moet je rekenen met € 5 miljoen.
Over burgerparticipatie
Het model burgerforum heeft als risico dat het een onderdeel van de gemeente gaat worden. Het enige drukmiddel is ‘advies’. Het is naïef om te veronderstellen dat besluitvorming op basis van argumentatie van burgers substantieel beïnvloed zou worden.
Een burgerforum is niet van de gemeente (van de raad) maar juist van de burgers. De gemeente moet dit wel willen financieren en een besluit over de implementatie nemen. Verder is het van belang dat de raad / wethouder al vanaf het begin aangeeft wat de positie van het burgerforum gaat worden en in hoeverre het leidend zal zijn voor de uiteindelijke besluitvorming.
Het gaat niet om de opbouw van een “drukmiddel”. Een burgerforum neemt juist de positie van burgers in bij het gehele beleid- en planningsproces. De burger wordt daardoor officieel een van de andere stakeholders die sowieso al (vaak) mee aan tafel zitten (belangenorganisaties, lobby groeperingen, etc.). Het is een (inmiddels bewezen) stap naar meer burgerparticipatie.
Kunnen we ook eens kijken wat de vereniging Markdal voor elkaar heeft gekregen? En hoe ze dat voor elkaar hebben gekregen? Ze hebben in ieder geval niet als onderdeel van de gemeente geopereerd.
Een burgerforum is geen vervanging voor goed werkende verenigingen zoals Markdal. Het is juist een vernieuwende weg om binnen het burgerschap grote maatschappelijke onderwerpen (zoals de energietransitie) op te pakken en de burgers mee aan de beslistafel te krijgen. En nogmaals: burgerfora zijn geen onderdeel van de gemeentelijke organisatie of van de lokale overheid. Los daarvan, WIJ zijn de maatschappij.
Wat is er nodig om de raad een burgerforum te laten oprichten?
Wij burgers moeten met de wethouder, de raadsleden en de raadspartijen hierover in gesprek gaan en aangeven dat de gebruikelijke informatieavonden niet voldoende zijn om verder te komen.
Laat ons hiervan werk maken. Geef via onze website aan dat je mee wilt doen!
Baarle-Nassau en Alphen-Chaam zijn sterk afhankelijk van de toeristische sector. USP’s zijn Ruimte, Groen en Rust hetgeen in AC tot lidmaatschap van Cittaslow heeft geleid. Windmolens passen hier niet bij. Dus moet je niet willen. Dat is consistent beleid.
Dit is nu juist onderdeel van de discussie. Hierover met elkaar praten op basis van kennis en daarna afwegingen maken vanuit de zichtwijze van burgers. Juist dat kan prima via een burgerforum.
Hebben zich burgerfora al in de praktijk bewezen?
Jazeker! De RES in de Food Valley (regio Veenendaal, Ede, etc.) heeft al met succes gebruik gemaakt van een burgerforum. Ook bijv. de gemeente Sud Frieslaan heeft goede ervaringen gemaakt met dit concept en deze werkwijze. Burgerfora zijn voor de praktijk ontwikkeld door een aantal netwerkorganisaties, o.a. onder medewerking van de TU Delft. In opdracht van de Tweede Kamer heeft de commissie Brenninkmeijer begin van dit jaar een rapport gepubliceerd: “Betrokken bij Klimaat; burgerfora aanbevolen”
Het is te verwachten dat de komende maanden heel veel meer gemeenten zullen volgen. Immers is de maatschappelijke waarde van een burgerforum heel hoog. Ze geven richting en leggen een belangrijk fundament onder de positie van burgers.
Over de coöperatieve werkwijze
Hoe kun je als Alphenaar mede-eigenaar worden van de windturbines? Of ervoor zorgen dat het een collectief eigendom wordt?
Een energie coöperatie is (mede-) eigenaar van een energieproject. Leden van de energie-coöperatie kunnen geld storten aan de coöperatie waarmee zij een financieel participatie aandeel verwerven aan een specifiek project. Zo kunnen burgers (via de coöperatie) eigenaar worden van energieprojecten.
Van collectief eigendom wordt gesproken als het verwerven van een aandeel in een project voor elke (lokale) burger open staat en daarmee de verdeling breed is opgezet (veel aandelen met een kleine waarde i.p.v. beperken op een klein aantal mensen met grote aandelenpakketten). De leden van de coöperatie bepalen de aanbieding waarde per beschikbaar aandeel zelf (bijv. € 250 per aandeel, of nog kleiner).
Als nu al grondposities ingenomen zijn door Greentrust is financiële participatie toch deels weggeven. Belet greentrust de regie van de burgers als potentieel coöperatie lid wel of niet?
Het innemen van grondposities hoeft nog niets te maken hebben met de financiële participatie op zich. Een grondpositie innemen zegt alleen iets over de afspraak tussen een projectontwikkelaar / initiatiefnemer en de grondeigenaar. In feite zijn daardoor alleen de mogelijkheden voor andere initiatiefnemers op deze locaties beperkt. Ook Greentrust als eventuele projectontwikkelaar zal zich naar verwachting willen committeren aan de eis (RES) dat minimaal 50% van het eigendom beschikbaar is voor de lokale bevolking. Wij vragen dan ook niet voor niets dat de gemeente beleid maakt dat de meerderheid van aandelen / eigendom (50% plus 1 stem) altijd in handen van een coöperatie komt te liggen.
Krijg je hulp van professionele partijen voor het maken van een coöperatie en om dit alles te regelen?
Ja. Onze coöperatie is al opgericht (Coöperatie Duurzaam Alphen-Chaam). Wij hebben de ondersteuning van Energie Samen en wij werken samen met andere coöperaties in onze regio die veelal eigen ervaringen hebben opgedaan. Zulke projecten kunnen niet zonder professionele ondersteuning op alle niveaus. De kosten van de ontwikkeling worden meegenomen in de totale projectkosten.
Overige vragen
Energie Gesprek door energiecoaches: is er al iets over bekend of mensen na een gesprek met de energiecoach daadwerkelijk energiebesparende maatregelen nemen?
Harde cijfers over conversies hebben wij niet. Wel weten wij dat de mensen blij zijn met een gesprek omdat er altijd wel handige tips en wetenswaardigheden tussen zitten. Ook worden maatregelen in een breder perspectief geplaatst (verduurzaming, aardgasvrij maken, meenemen bij reeds geplande verbouwingen, etc.). Onze schatting is dat meer dan de helft daadwerkelijk binnen enkele maanden actie neemt.
Potentieel geschikte daken voor postcoderoos projecten (zon op andermans dak). Zijn er genoeg daken beschikbaar?
Ons is geen concreet onderzoek bekend voor onze dorpen. Wij hebben relatief weinig industrie (daken) maar wel veel schuren bij agrarische bedrijven. Voor sommige boeren is het interessant om in zonnepanelen op eigen daken te investeren. Maar niet elke boer wil in eigen zonnepanelen investeren en niet elke ondernemer maakt gebruik van het volledige potentieel. Het aantal geschikte bestaande daken voor zonne-energie in Nederland blijkt nog heel er groot te zijn volgens onderzoek (maar 7% in gebruik).
Zijn jullie alleen op zoek naar daken of zijn jullie ook geïnteresseerd in levering van groen energie binnen de gemeente?
In eerste instantie zijn wij binnen onze gemeente op zoek naar daken. Een direct vervolg kan zeker zijn dat deze groene energie wordt afgenomen door lokale burgers. Zo kun je lokaal opgewekte energie direct verkopen aan lokale afnemers. Coöperaties zoals OM zouden dat bijvoorbeeld voor ons kunnen organiseren. Zie ook: https://www.samenom.nl/over-om/cooperaties/
Toen ik mijn zonnepanelen en heat pipes installeerde, merkte ik een verandering in bewustwording over hoe ik met mijn energie verbruik omga. Werkt dit ook zo voor jou, toen je “eigenaar” werd van de windmolens via de coöperatie? Merk je dan een bewustwording bij jezelf en andere eigenaren?
Ja, zeker! Je bent niet van de een op andere dag ineens “duurzaam”. Het is altijd wel een proces. Je ziet met eigen ogen wat mogelijk is en je gaat je verdiepen in de onderwerpen. Zo bouw je steeds meer kennis en inzicht op. Als je dit dan nog met anderen kunt delen en van elkaar kunt leren uit de praktijk dan is er zeker sprake van verandering en verrijking. In bewustwording maar ook in daden.
